Kumkapı

Kumkapı, Psamathia (Samatya) ile Vlanga (Langa) semtleri arasında bulunan tarihi semt olup, günümüzde Fatih ilçe sınırları yer alıp, doğusunda Kadırga, kuzeyinde Gedikpaşa, batısında da Yenikapı ile çevrelenmiştir.

Kumkapı nerede? Kumkapı’ya nasıl gidilir?

Kumkapı tarihi

Tarihi adı Yunanca “kısa iskele” anlamına gelen Kontoskali (Κοντοσκάλι) olup, Skarlatos Byzantios’a göre adını Vlanga yolundaki küçük bir iskeleden almaktaydı. Semt, Saray ile Eptapyrgion (Yedikule) arasında üçüncü, Saray ile Propontis

(Marmara Denizi) arasındaki beşinci kapısının civarında yer almakataydı. İnşaatlar için sahilinden kum çekilen semtin adı sonradan Kumkapı olarak değiştirilmiştir. Bizans döneminde Kontoskali kapısının hemen dışında Vlanda yönünde sonradan toprakla kapatılan Theodius limanı bulunmaktaydı. Semte 17. Yüzyılda inşa edilen Kadırga limanı ise 1970’li yıllara dek balıkçı teknelerinin sığınağı olmuştur.

17. yüzyıl ortalarında Ermeni Patrihanesi’nin Nişanca’ya taşınmasının ardından bölgedeki Ermeni nüfusu önemli ölçüde artmış olup, Surp Asdvadzadzin, Surp Sarkis, Surp Nigogos ile bu süreçte kurulmuşsa da son ikisi bir yangında yıkılmıştır.

Manouil Gedeon, bölge Rumları’nın kökeni konusunda fetih sonrasında Midilli adasından getirilen aba dokumacıları, Kyzikus yarımadası halkı ile Anadolu’dan getirilen Türkçe konuşan Hristiyanların suriçine yerleştirildiğini kaydetmiştir. 1544 tarihli Osmanlı kayıtlarında Kumkapı’da 55 Hristiyanın yaşadığı semt halkının Palaia Phokaia ve Thasos adasında getirildiği anlaşılmaktadır. 17. Yüzyılda semte demircilik yapan Çingeneler yerleşmeye başlamış, çok sayıda park ve bahçenin yanı sıra, etkisi günümüze dek

sürecek ilk Kumkapı meyhaneleri de bu dönemde açılmıştır. 17. Yüzyılın sonlarında bölgeden söz eden Ermeni yazar Eremya Kömürcüyan Şehzade İbrahim’in semtteki konağından da övgüyle bahsetmiştir.

Kumkapı tarihi yapılar, görülecek yerler

Semtte 10 yüzyılda inşa edilen Bizan manastırı Myrelaion (μονή του Μυρελαίου)’a ek olarak 17. Yüzyıl boyunca Aya Kiryaki (Αγία Κυριακή), Meryem Ana (Θεοτόκος Ελπίδα), Aya Nikola (Άγιος Νικόλαος) ve Aya Yannis (Άγιος Ιωάννης) adlı 4 Rum kilisesi daha inşa edilmişti. I. Romanos Lekapenos döneminde (920-948) Romanos ailesinin gömüldüğü manastır 16. Yüzyıl başlarında camiye dönüştürüleren Bodrum camii adını almıştır. Bunlara ek olarak Kadırga limanını civarında 1990’lara dek bazı mermer parçaları görülebilen Aya Yanni Kalyvitis (άγιος Ιωάννης Καλυβίτης) adlı yıkık bir Bizans manastrının kalıntıları bulunmakta olup, Hristiyanlarca kutsal kabul edilen ayazması ziyaret edilmekteydi. 1660 yangınında semtin 4 kilisesi de yanınca Aya Nikola ve Aya Yannis kiliseleri bir daha inşa edilmemiş diğer ikisi ise yenilenmiştir. 1865 yılında çıkıp Eminönü, Beyazıti Ayasofya, Sultanahmet’e dek yayılan Hacıpaşa yangınında ise Kumpakı’nın büyük kısmı da yanmaktan

kurtulamamıştır. 1893 yılında Aya Kriyaki mimar Periklis Fotiadis tarafından yeniden inşa edilmiştir.

Patrikhane’ye göre 1949’da 309, 1955’de 405 Rum ailesinin yaşadığı semtte 125 öğrenci cemaat okullarında öğrenim görmekteydi. 1954’de Türk hükümetinin azınlık karşıtı politikalarından etkilenen cemaat Trakyalılara ile Karamanlılar adıyla ikiye bölünmüş hatta kiliselerini bile ayırmıştı. 1970’lere dek balıkçı yerleşimi özelliğini, koruyan semtte Menas, Yorgos gibi Rum isimlerini taşıyan meyhaneler varlığını sürdürmekteydi.

KAYNAKÇA

Belge, M., Istanbul Gezi Rehberi. İstanbul, 2007. s. 68-69.

Βυζάντιος, Σ., Η Κωνσταντινούπολις. Ή Περιγραφή Τοπογραφική, Αρχαιολογική και Ιστορική Α. Atina, 1851. s. 276.

Γεδεών, Μ., Μνεία των προ εμού. Atina,  1934. s. 172

Κιομουρτζιάν, Ι.Τ., Οδοιπορικό στην Πόλη του 1680. Atina, 1992. s.22.

Μήλλας, Α., Σφραγίδες Κωνσταντινουπόλεως. Atina, 1996. s. 282-284